Πηγές του δικαίου της ΕΕ
Οι δύο βασικές πηγές του δικαίου της ΕΕ είναι το πρωτογενές και το παράγωγο δίκαιο.
Το πρωτογενές δίκαιο αποτελείται από συνθήκες που καθορίζουν το νομικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παράγωγο δίκαιο αποτελείται από νομικές πράξεις που βασίζονται σε αυτές τις συνθήκες, όπως είναι οι κανονισμοί, οι οδηγίες, οι αποφάσεις και οι συμφωνίες. Επιπλέον, υπάρχουν οι γενικές αρχές που διέπουν το δίκαιο της ΕΕ, η νομολογία που αναπτύσσεται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το διεθνές δίκαιο.
Ειδοποιός διαφορά του δικαίου της ΕΕ είναι ότι είναι άμεσα εκτελεστό ενώπιον των δικαστηρίων των κρατών μελών της ΕΕ («άμεση ισχύς») και ότι ενδέχεται οι νόμοι των κρατών μελών της ΕΕ να μην εφαρμόζονται εφόσον αντιβαίνουν στο δίκαιο της ΕΕ («υπεροχή» του δευτέρου).
Το πρωτογενές δίκαιο μπορεί να θεωρηθεί ως η υπέρτατη πηγή δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βρίσκεται στην κορυφή της ευρωπαϊκής έννομης τάξης και αποτελείται κυρίως από τις ακόλουθες Συνθήκες:
- «ιδρυτικές» Συνθήκες: η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Συνθήκη για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ευρωπαϊκής Ενέργειας,
- τα πρωτόκολλα και τα παραρτήματα που προσαρτώνται στις Συνθήκες, τις συνθήκες προσχώρησης κρατών μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες συνθήκες.
Από κοινού, οι Συνθήκες αυτές καθορίζουν το διαχωρισμό των εξουσιών μεταξύ της Ένωσης και των κρατών μελών, καθώς επίσης τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, τις εξουσίες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και το πεδίο των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο κάθε τομέα πολιτικής.
Η πιο πρόσφατη αναθεώρηση του πρωτογενούς δικαίου της ΕΕ πραγματοποιήθηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2009 (οι προαναφερθείσες Συνθήκες περιλαμβάνουν τις τροποποιήσεις που επέφερε η Συνθήκη της Λισαβόνας).
Παράγωγο δίκαιο της ΕΕ (νομοθεσία, συμφωνίες, κτλ.)
Το παράγωγο δίκαιο αποτελείται από τις λεγόμενες μονομερείς πράξεις και συμφωνίες.
Οι μονομερείς πράξεις είναι κυρίως όσες περιλαμβάνονται στο άρθρο 288 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης: κανονισμοί, οδηγίες, αποφάσεις, γνωμοδοτήσεις και συστάσεις. Επιπλέον, υπάρχουν συγκεκριμένες πράξεις που βασίζονται σε προηγούμενες Συνθήκες: για παράδειγμα, στον τομέα των ποινικών υποθέσεων εξακολουθούν να ισχύουν «αποφάσεις-πλαίσιο» (είχαν εκδοθεί προτού τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, όταν η δικαστική και αστυνομική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις υπαγόταν σε ειδικό καθεστώς – περισσότερες πληροφορίες για το θέμα μπορείτε να βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο: Σύνοψη - ποινικές υποθέσεις μέχρι τον Νοέμβριο του 2009). Οι νομικά δεσμευτικές πράξεις που θεσπίζονται μέσω της νομοθετικής διαδικασίας (όπως είναι οι κανονισμοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις-πλαίσιο) αναφέρονται ως νομοθετικές πράξεις ή «νομοθεσία».
Οι συμφωνίες περιλαμβάνουν τα εξής: διεθνείς συμφωνίες ή συμβάσεις που υπογράφηκαν από την Κοινότητα ή την Ευρωπαϊκή Ένωση και μία χώρα ή έναν οργανισμό εκτός της ΕΕ, συμφωνίες μεταξύ κρατών μελών και διοργανικές συμφωνίες που συνάπτονται από διαφορετικά θεσμικά οργάνα της ΕΕ.
Πέραν του EUR-lex, το οποίο παρέχει τα πλήρη κείμενα όλων των νομικών εγγράφων της ΕΕ, ο δικτυακός τόπος «Σύνοψη της νομοθεσίας της ΕΕ» παρουσιάζει τις βασικές πτυχές της νομοθεσίας της ΕΕ με συνοπτικό και ευανάγνωστο τρόπο. Παρέχει περίπου 3000 συνόψεις της νομοθεσίας της ΕΕ υπό τη μορφή ενημερωτικών δελτίων ταξινομημένων σε θεματικές ενότητες που αντιστοιχούν στις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ενότητες αφορούν διάφορους τομείς, από τη γεωργία μέχρι τις μεταφορές, παρέχοντας πλήρη και επικαιροποιημένη κάλυψη της νομοθεσίας της ΕΕ. Ωστόσο, δεν καλύπτονται νομικές αποφάσεις με προσωρινό μόνο ενδιαφέρον, όπως οι αποφάσεις περί επιχορηγήσεων. Σήμερα, ο δικτυακός τόπος διατίθεται σε 11 γλώσσες.
Επιπλέον, η βάση δεδομένων PreLex παρέχει τη δυνατότητα παρακολούθησης όλων των νομοθετικών προτάσεων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης των αποφάσεων από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ενώ το Europe Direct συμπληρώνει τα παραπάνω προσφέροντας εύχρηστες συνόψεις από, ενίοτε, ιδιαίτερα εκτενή και τεχνικά νομοθετικά κείμενα της ΕΕ (απαντά επίσης σε ερωτήματα των πολιτών αναφορικά με την ΕΕ).